ପରିଚୟ
ଭାରତୀୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ମୂର୍ତ୍ତି ଏବଂ ମୃତ୍ତିକା ଶିଳ୍ପ ହେଉଛି ଭାରତୀୟ କଳା ଏବଂ ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ଗୁରୁତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶ। ଏହା ଭାରତର ଇତିହାସ, ଧର୍ମ, ଏବଂ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ଏହି ଟିପ୍ପଣୀରେ ପ୍ରାଚୀନ, ମଧ୍ୟକାଳୀନ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ମୂର୍ତ୍ତି ଏବଂ ମୃତ୍ତିକା ଶିଳ୍ପ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ମୁଖ୍ୟ ତଥ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ଆବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଛି।
ଭାରତୀୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟ
- ସିନ୍ଧୁ ଘାଟୀ ସଭ୍ୟତା (2600-1900 BCE)
- ମୁଖ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ନଗର ଯୋଜନା, ପାଣି ନିଷ୍କାସନ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଇଟା ନିର୍ମାଣ।
- ଉଦାହରଣ: ମୋହେନଜୋ-ଦାରୋ ଏବଂ ହରପ୍ପାର ଅବଶେଷ।
- ବିଶେଷତା: ଗ୍ରେଟ ବାଥ, ଅନୁମାନିତ ପୂଜା ସ୍ଥଳୀ।
- ମୌର୍ଯ୍ୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟ (322-185 BCE)
- ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ପଥର ନିର୍ମାଣ, ସ୍ତମ୍ଭ, ଏବଂ ସ୍ତୂପ।
- ଉଦାହରଣ: ସାରନାଥର ସିଂହଶୀର୍ଷା, ସାଞ୍ଚୀ ସ୍ତୂପ।
- ବିଶେଷତା: ଅଶୋକ ସ୍ତମ୍ଭଗୁଡ଼ିକ ଧର୍ମ ଏବଂ ରାଜକୀୟ ପ୍ରତୀକ।
- ଗୁପ୍ତ ସ୍ଥାପତ୍ୟ (320-550 CE)
- ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ, ଗୁହା ମନ୍ଦିର।
- ଉଦାହରଣ: ଦେବଗରହର ଦଶାବତାର ମନ୍ଦିର, ଏଲୋରା ଗୁହା।
- ବିଶେଷତା: ନାଗର ଶୈଳୀର ପ୍ରାରମ୍ଭ।
- ମଧ୍ୟକାଳୀନ ସ୍ଥାପତ୍ୟ (8ମ-18ଶ ଶତାବ୍ଦୀ)
- ଉତ୍ତର ଭାରତ: ଖଜୁରାହୋ ମନ୍ଦିର, କନ୍ଦାରୀୟ ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର।
- ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ: ଚୋଳ ମନ୍ଦିର (ବୃହଦେଶ୍ୱର ମନ୍ଦିର), ହୋଇସାଳ ମନ୍ଦିର।
- ଇସ୍ଲାମିକ ସ୍ଥାପତ୍ୟ: କୁତୁବ ମିନାର, ତାଜମହଲ।
- ଆଧୁନିକ ସ୍ଥାପତ୍ୟ
- ଉଦାହରଣ: ଭାରତୀୟ ସଂସଦ ଭବନ, ଚାଣକ୍ୟପୁରୀର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଚିବାଳୟ।
- ବିଶେଷତା: ପାରମ୍ପରିକ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ଶୈଳୀର ସମନ୍ୱୟ।
ଭାରତୀୟ ମୂର୍ତ୍ତି ଶିଳ୍ପ
- ପ୍ରାଚୀନ ମୂର୍ତ୍ତି ଶିଳ୍ପ
- ସିନ୍ଧୁ ଘାଟୀ: ପଶୁ ଏବଂ ମାନବ ମୂର୍ତ୍ତି, ଯେପରିକି ନୃତ୍ୟରତ ମୂର୍ତ୍ତି।
- ମୌର୍ଯ୍ୟ ଯୁଗ: ଯକ୍ଷ ଏବଂ ଯକ୍ଷୀ ମୂର୍ତ୍ତି, ଧର୍ମିକ ପ୍ରତୀକ।
- ଗୁପ୍ତ ଯୁଗର ମୂର୍ତ୍ତି ଶିଳ୍ପ
- ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ପ୍ରାକୃତିକ ଏବଂ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ମୂର୍ତ୍ତି।
- ଉଦାହରଣ: ସାରନାଥର ବୁଦ୍ଧ ମୂର୍ତ୍ତି, ମଥୁରା ଶୈଳୀ।
- ମଧ୍ୟକାଳୀନ ମୂର୍ତ୍ତି ଶିଳ୍ପ
- ଉତ୍ତର ଭାରତ: ଖଜୁରାହୋର ଯୌନ ମୂର୍ତ୍ତି, ଧର୍ମିକ ପ୍ରତୀକ।
- ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତ: ଚୋଳ ଯୁଗର କାଞ୍ଚୀପୁରମ ଏବଂ ତାଞ୍ଜାଭୁରର ମୂର୍ତ୍ତି।
- ଇସ୍ଲାମିକ ମୂର୍ତ୍ତି ଶିଳ୍ପ
- ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ଜ୍ୟାମିତିକ ଡିଜାଇନ୍ ଏବଂ କଳିଗ୍ରାଫି।
- ଉଦାହରଣ: ତାଜମହଲର ଫୁଲଦାନୀ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ।
ଭାରତୀୟ ମୃତ୍ତିକା ଶିଳ୍ପ
- ସିନ୍ଧୁ ଘାଟୀ ସଭ୍ୟତା
- ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ମାଟିର ପାତ୍ର, ଖେଳନା, ମୂର୍ତ୍ତି।
- ଉଦାହରଣ: ମାଟିର ଗାଡ଼ି, ପଶୁ ମୂର୍ତ୍ତି।
- ମୌର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ଗୁପ୍ତ ଯୁଗ
- ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ମାଟିର ଦୀପକ, ପାତ୍ର, ଧର୍ମିକ ମୂର୍ତ୍ତି।
- ଉଦାହରଣ: ନାଲପାତ୍ର ଏବଂ କଳା ପାତ୍ର।
- ମଧ୍ୟକାଳୀନ ଯୁଗ
- ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ରଙ୍ଗୀନ ମାଟିର ପାତ୍ର, ଧର୍ମିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ପ୍ରତୀକ।
- ଉଦାହରଣ: ବଙ୍ଗାଳର ଟେରାକୋଟା ଶିଳ୍ପ।
- ଆଧୁନିକ ଯୁଗ
- ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ: ପାରମ୍ପରିକ ଏବଂ ଆଧୁନିକ ଡିଜାଇନର ସମନ୍ୱୟ।
- ଉଦାହରଣ: ରାଜସ୍ଥାନର ନୀଳ ମାଟିର ପାତ୍ର।
ମୁଖ୍ୟ ତଥ୍ୟ
- ସ୍ତୂପ: ବୌଦ୍ଧ ସ୍ଥାପତ୍ୟର ପ୍ରତୀକ, ଉଦାହରଣ: ସାଞ୍ଚୀ ସ୍ତୂପ।
- ଗୁହା ମନ୍ଦିର: ଏଲୋରା ଏବଂ ଅଜନ୍ତା ଗୁହା।
- ଦ୍ରାବିଡ଼ ଏବଂ ନାଗର ଶୈଳୀ: ଦକ୍ଷିଣ ଏବଂ ଉତ୍ତର ଭାରତର ମନ୍ଦିର ଶୈଳୀ।
- ମୂର୍ତ୍ତି ଶିଳ୍ପରେ ଧର୍ମର ପ୍ରଭାବ: ହିନ୍ଦୁ, ବୌଦ୍ଧ, ଜୈନ ଏବଂ ଇସ୍ଲାମିକ କଳା।
ପ୍ରଶ୍ନ ଅଭ୍ୟାସ
- ସିନ୍ଧୁ ଘାଟୀ ସଭ୍ୟତାର ସ୍ଥାପତ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କର।
- ଗୁପ୍ତ ଯୁଗର ମୂର୍ତ୍ତି ଶିଳ୍ପର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷଣ କ’ଣ?
- ଭାରତୀୟ ମନ୍ଦିର ସ୍ଥାପତ୍ୟରେ ଦ୍ରାବିଡ଼ ଏବଂ ନାଗର ଶୈଳୀର ପାର୍ଥକ୍ୟ ବୁଝାଅ।
ଉପସଂହାର
ଭାରତୀୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ମୂର୍ତ୍ତି ଏବଂ ମୃତ୍ତିକା ଶିଳ୍ପ ଭାରତର ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ଅଭିନ୍ନ ଅଂଶ। ଏହା ଭାରତର ଇତିହାସ, ଧର୍ମ, ଏବଂ ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରେ। ସମସ୍ତ ପ୍ରତିଯୋଗୀତା ମୂଳକ ପରୀକ୍ଷା ପାଇଁ ଏହି ବିଷୟ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ ।
