ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ଧର୍ମ ଏବଂ ଦର୍ଶନ ଯାହା ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ 6ଷ୍ଠ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହା ଜୀବନର ଦୁଃଖ ଏବଂ ମୁକ୍ତିର ମାର୍ଗ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେଇଥାଏ। ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଭାରତରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ପରେ ଏସିଆର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହା UPSC ଏବଂ SSC ପରୀକ୍ଷା ପାଇଁ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ ଅଟେ। ଏଠାରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନୋଟ୍ ଦିଆଯାଇଛି:
- ଗୌତମ ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜୀବନୀ
- ଜନ୍ମ: ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ 563 ମସିହା, ଲୁମ୍ବିନୀ (ବର୍ତ୍ତମାନ ନେପାଳରେ)।
- ପରିବାର: ପିତା ଶୁଦ୍ଧୋଧନ (କପିଲବାସ୍ତୁର ରାଜା), ମାତା ମାୟାଦେବୀ।
- ପତ୍ନୀ: ଯଶୋଧରା, ପୁତ୍ର ରାହୁଲ।
- ମହାଭିନିଷ୍କ୍ରମଣ: 29 ବର୍ଷ ବୟସରେ ସେ ସମ୍ପତ୍ତି ତ୍ୟାଗ କରି ଜ୍ଞାନ ଅନ୍ୱେଷଣରେ ବାହାରିଥିଲେ।
- ଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତି: ବୋଧଗୟାରେ 35 ବର୍ଷ ବୟସରେ ବୋଧି ବୃକ୍ଷ ତଳେ ତପସ୍ୟା କରି ଜ୍ଞାନ ଲାଭ କରିଥିଲେ।
- ପ୍ରଥମ ଉପଦେଶ: ସାରନାଥରେ ପଞ୍ଚବର୍ଗୀୟ ଭିକ୍ଷୁଙ୍କୁ ଧର୍ମଚକ୍ର ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ ଉପଦେଶ ଦେଇଥିଲେ।
- ମହାପରିନିର୍ବାଣ: ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବ 483 ମସିହାରେ କୁଶିନଗରରେ 80 ବର୍ଷ ବୟସରେ ଦେହତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ।
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ମୌଳିକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ
- ଚାରି ଆର୍ଯ୍ୟ ସତ୍ୟ:
- ଦୁଃଖ: ଜୀବନ ଦୁଃଖମୟ।
- ଦୁଃଖ ସମୁଦୟ: ଦୁଃଖର କାରଣ ଇଚ୍ଛା ଏବଂ ତୃଷ୍ଣା।
- ଦୁଃଖ ନିରୋଧ: ଇଚ୍ଛା ତ୍ୟାଗ କରି ଦୁଃଖରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇହେବ।
- ଦୁଃଖ ନିରୋଧର ମାର୍ଗ: ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗିକ ମାର୍ଗ।
- ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗିକ ମାର୍ଗ:
-
- ସମ୍ଯକ ଦୃଷ୍ଟି (ସଠିକ୍ ବୁଝାମଣା)
- ସମ୍ଯକ ସଂକଳ୍ପ (ସଠିକ୍ ଇଚ୍ଛା)
- ସମ୍ଯକ ବାକ୍ (ସଠିକ୍ କଥନ)
- ସମ୍ଯକ କର୍ମାନ୍ତ (ସଠିକ୍ କାର୍ଯ୍ୟ)
- ସମ୍ଯକ ଆଜୀବ (ସଠିକ୍ ଜୀବିକା)
- ସମ୍ଯକ ବ୍ୟାୟାମ (ସଠିକ୍ ପ୍ରୟାସ)
- ସମ୍ଯକ ସ୍ମୃତି (ସଠିକ୍ ସ୍ମରଣ)
- ସମ୍ଯକ ସମାଧି (ସଠିକ୍ ଧ୍ୟାନ)
- ତ୍ରିରତ୍ନ:
-
- ବୁଦ୍ଧ (ଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି)
- ଧର୍ମ (ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଉପଦେଶ)
- ସଂଘ (ଭିକ୍ଷୁ ସମାଜ)
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରମୁଖ ଗ୍ରନ୍ଥ
- ତ୍ରିପିଟକ:
- ସୁତ୍ତ ପିଟକ: ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଉପଦେଶ ସଂକଳନ।
- ବିନୟ ପିଟକ: ଭିକ୍ଷୁଙ୍କ ନିୟମ ଏବଂ ଆଚରଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ।
- ଅଭିଧମ୍ମ ପିଟକ: ଦାର୍ଶନିକ ଏବଂ ମନୋବିଜ୍ଞାନ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ।
- ଅନ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥ:
-
- ଜାତକ କଥା (ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ପୂର୍ବଜନ୍ମର କାହାଣୀ)
- ମିଳିନ୍ଦପଞ୍ହୋ (ରାଜା ମିଳିନ୍ଦ ଏବଂ ଭିକ୍ଷୁ ନାଗସେନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂଳାପ)
- ବୌଦ୍ଧ ସଂଘ
- ବୌଦ୍ଧ ଭିକ୍ଷୁ ଏବଂ ଭିକ୍ଷୁଣୀଙ୍କ ସମାଜକୁ ସଂଘ କୁହାଯାଏ।
- ସଂଘର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଧର୍ମ ଚର୍ଚ୍ଚା ଏବଂ ପ୍ରଚାର।
- ସଂଘରେ ପ୍ରବେଶ ପାଇଁ ଉପସମ୍ପଦା ନାମକ ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଛି।
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ଶାଖା
- ହୀନୟାନ: ପାରମ୍ପରିକ ଏବଂ ରକ୍ଷଣଶୀଳ ଶାଖା। ଏଥିରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କୁ ଏକ ମାନବ ଭାବରେ ଦେଖାଯାଏ।
- ମହାୟାନ: ଉଦାର ଏବଂ ବୃହତ୍ତର ଶାଖା। ଏଥିରେ ବୁଦ୍ଧଙ୍କୁ ଏକ ଦିବ୍ୟ ଶକ୍ତି ଭାବରେ ଦେଖାଯାଏ।
- ବଜ୍ରୟାନ: ତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରଥା ଉପରେ ଆଧାରିତ ଶାଖା।
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରସାର
- ଭାରତରେ: ମୌର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ରାଟ ଅଶୋକଙ୍କଦ୍ୱାରା ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥିଲା।
- ଏସିଆରେ: ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ଚୀନ, ଜାପାନ, କୋରିଆ, ଥାଇଲ୍ୟାଣ୍ଡ, ମଙ୍ଗୋଲିଆ ଆଦି ଦେଶରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଥିଲା।
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରଭାବ
- ସାମାଜିକ: ଜାତି ପ୍ରଥା ବିରୋଧରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଲଢେଇ କରିଥିଲା।
- ସାଂସ୍କୃତିକ: ବୌଦ୍ଧ କଳା, ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ଏବଂ ସାହିତ୍ୟରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅବଦାନ।
- ଧାର୍ମିକ: ଜୈନ ଧର୍ମ ଏବଂ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ।
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରମୁଖ ସ୍ଥାନ
- ଲୁମ୍ବିନୀ: ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ।
- ବୋଧଗୟା: ଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତି ସ୍ଥାନ।
- ସାରନାଥ: ପ୍ରଥମ ଉପଦେଶ ସ୍ଥାନ।
- କୁଶିନଗର: ମହାପରିନିର୍ବାଣ ସ୍ଥାନ।
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପର୍ବପର୍ବାଣି
- ବୁଦ୍ଧ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା: ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମ, ଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତି, ଏବଂ ମହାପରିନିର୍ବାଣ ଦିନ।
- ଉଲ୍ଲାମବନା: ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ପ୍ରଥମ ଉପଦେଶ ଦିନ।
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ଆଧୁନିକ ପ୍ରସାର
- ପଶ୍ଚିମା ଦେଶମାନଙ୍କରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ପ୍ରସାରିତ ହୋଇଛି।
- ଧ୍ୟାନ ଏବଂ ମନୋବିଜ୍ଞାନରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରଭାବ।
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରମୁଖ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ
- ଅଶୋକ: ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ପ୍ରଚାରରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ।
- ନାଗାର୍ଜୁନ: ମହାୟାନ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରମୁଖ ଦାର୍ଶନିକ।
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରାସଙ୍ଗିକତା
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଶାନ୍ତି, ସହିଷ୍ଣୁତା, ଏବଂ ମାନବତାର ବାର୍ତ୍ତା ଦେଇଥାଏ।
- ଆଧୁନିକ ସମୟରେ ଏହା ମାନସିକ ସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟ ଏବଂ ଜୀବନଶୈଳୀରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ।
UPSC ଏବଂ SSC ପାଇଁ ପ୍ରଶ୍ନୋତ୍ତରୀ
- ବୁଦ୍ଧଙ୍କ ଜନ୍ମସ୍ଥାନ କେଉଁଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ?
- ଚାରି ଆର୍ଯ୍ୟ ସତ୍ୟ କ’ଣ?
- ଅଷ୍ଟାଙ୍ଗିକ ମାର୍ଗର ନାମ କ’ଣ?
- ତ୍ରିପିଟକର ନାମ କ’ଣ?
- ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ତ୍ରିରତ୍ନ କ’ଣ?
